Her Yönüyle ´Solaklı Vadisi´
Çaykaralı Prof.Dr.Necati Ağıralioğlu´nun yazdığı ´Solaklı Vadisi' başlıklı inceleme makalesini paylaşıyoruz.
İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Hidrolik Ana Bilim Dalı Başkanı Çaykaralı hemşerimiz Prof. Dr. Necati Ağıralioğlu “Solaklı Vadisi” adlı araştırma makalesini siz değerli okurlarımızla paylaşıyoruz.
GİRİŞ
767 kilometre kare alanlı Solaklı Vadisi dereleri, gölleri, ormanları, yaylaları ve dağları ile dünyanın dikkatini çeken güzelliklere sahiptir. Son on - on beş yılda Solaklı Vadisi Türkiye´nin vitrinlerinden biri haline gelmiştir. Bu vitrinin mevcut durumu ve öncelikli ihtiyaçları hakkında bu yazı hazırlanmıştır.
İnsanlar, mahallelerini veya şehirlerini suyun zararlarından korumakta ve su ile güzelleştirmektedirler. Mekânlarını geliştirmek için yerleşim yerlerinin içinden veya yanından geçen akarsuları bir nimet olarak görür ve değerlendirirler. Hatta yakınlarında akarsu veya göl yoksa, kanallar, yapay göller, şelaleler ve fıskiyeler planlayarak bunu gerçekleştirmektedirler. İnsanlar suyun göze güzel görünen görüntüsünü, kulağa hoş gelen sesini, insanı dinlendiren erişimini insanlara sağlamaya çalışmaktadırlar.
Şekil-1´de Paris´te Sen Nehrinde gezi turu düzenleyen bir tekne görülmektedir. Bu nehir, Paris´in güzelliğine katkı sağlamakta ve Fransa´nın yılda 81 milyon turist çekerek dünyada birinci olmasında önemli payı bulunmaktadır.
YERLEŞİMLER
Solaklı Vadisinde Solaklı Çayı kenarında Of´tan başlayarak sıra ile Kiraz, Cumapazarı, Taşhan, Dernekpazarı, Çaykara, Taşkıran ve Uzungöl olmak üzere nüfusu fazla olmayan yerleşimler vardır. Ayrıca çayın her iki tarafındaki yamaçların üst kısımlarında 50´den fazla mahalle (köy) bulunmaktadır. Bu vadideki ve özellikle vadi tabanındaki yerleşim yerlerinde suyun zararlarını azaltmak ve insanların su nimetinden faydalanmasını sağlamak için mevcut olanlara ek olarak yeni bazı çalışmalar yapılması ve tedbirler alınması acil ve önemlidir.
Vadi içindeki yerleşimlerde çirkin yapılar ve yapılaşmalar dikkati çekmektedir. Vadi içinde ve özellikle köylerde, hatta 2000 metre yüksekliklerdeki yaylalarda bile 6-7 katlı beton binalar yapılarak vadinin ve mahallelerin güzellikleri bozulmaktadır. Bu çirkin, çevresi ile uyumsuz ve sağlıksız yapılar için artık gerekli tedbirlerin alınması şarttır. Yoksa pek çok şehrimizde olduğu gibi insanlar beton yığınları içinde, rutubetli bir ortamda yaşamaya mahkûm edilmiş olacaktır.
Şekil-2´de 1908 yılında yapılmış, güzelliği ile görenlerin dikkatini çeken, benim de içinde doğup büyüdüğüm, yöre mimarisinin özelliklerini taşıyan bir evin fotoğrafı görülmektedir.
SELLER
Solaklı Vadisinde en büyük tehlike seldir. Vadide yamaçların eğimi dik, toprakları killi ve yağışları şiddetli olduğu için sık sık seller meydana gelmektedir. Bu sellere bağlı olarak özellikle kuzey ve kuzeye yakın yönlere bakan yamaçlarda toprak kaymalarına (heyelan) sık rastlanır. Sel ve torak kaymalarını topografya, jeoloji ve iklim kadar insan faaliyetleri de tetiklemektedir. Bunların içinde kontrol edilebilir olan insan faktörleri şunlardır:
1.Ağaç kesmek
2.Yamaç topuğunu kazmak,
3.Yamaç üstüne ağırlık yüklemek,
4.Arazi kullanımı (Binalar, yollar yapmak),
5.Su yönetimi (Tarlalarda kehrizler açmamak),
6.Maden ocakları,
7.Taş ocakları,
8.Tesislerden binalardan su kaçakları,
9.Ağaçsızlandırma.
Heyelan sebepleri arasında pek çok insan faaliyetinin olduğu anlaşılmaktadır.
Doğu Karadeniz Bölgesinde 1929 yılından 2015´in Ağustos´una kadar geçen 86 yıllık süre içerisinde meydana gelen 40 farklı sel ve heyelan olayında toplam 627 kişi öldü, 19 kişi kayboldu.
Söz konusu olaylarda meydana gelen maddi hasarın ise günümüz rakamları ile milyarlarca lirayı bulduğu ifade edilirken; edinilen bilgilere göre, aradan geçen yaklaşık 86 yıllık süreçte Doğu Karadeniz Bölgesinde meydana gelen olaylar ve ölü sayıları Tablo 1´de verilmiştir.
1929-1959 arasında 30 yıl tabloda hiç ölümlü felaket görülmemesi, belki ölümlü felaketlerin basına yansımamasından kaynaklanmış olabilir. Tablonun verilerine göre başlangıçtan itibaren 70 yıl içerisinde 21 olay olmuşken son 16 yılda 19 olay meydana gelmiştir. Kısaca ölümlü felaket sayılarında bir azalma meydana gelmemiştir.
Tablo-1 Doğu Karadeniz´de 1929-2015 yılları arasında meydana gelen seller ve heyelanlar ile ölü sayıları
Sıra No
Yıl
Olay Yeri
Ölü sayısı
1
1929
Trabzon- Of sel ve heyelan felaketi
146
2
1959
Tirebolu, Görele, Trabzon ve Rize su taşkınları
13
3
1963
Trabzon-Of su taşkını
3
4
1963
Trabzon-Akçaabat su taşkını
2
5
1965
Giresun, Trabzon su taşkınları
2
6
1973
Rize, İyidere ve Hemşin su taşkınları
4
7
1973
Rize-Güneysu, Kalkandere ve Pazarköy heyelanları
4
8
1974
Gümüşhane ve Harşit selleri
3
9
1977
Rize-Pazar ve Hemşin Deresi sel
6
10
1981
Rize-Pazar sel felaketi
27
11
1982
-Rize-İkizdere heyelan
8
12
1983
Rize-Pazar ve Fındıklı sel ve heyelanlar
27
13
1985
Rize sel felaketi
10
14
1988
Rize, Pazar, Ardeşen ve Fındıklı heyelanlar
3
15
1988
Trabzon-Çatak heyelanı
68
16
1990
Trabzon-Değirmendere, Akçaabat ve Söğütlü sel felaketi
57
17
1990
Rize-Çamlıhemşin heyelanı
51
18
1995
Rize-Güneysu, Ardeşen ve Pazar sel ve heyelanları
9
19
1996
Trabzon- Of taşkını
9
20
1997
Giresun su taşkınları
5
21
1998
Trabzon-Sürmene ve Beşköy sel ve heyelanları
50
22
2001
Rize-Taşlıdere ve Güneysu sel ve heyelan
10
23
2002
Rize-Taşlıdere, Güneysu ve Çayeli sel ve heyelan
34
24
2005
Rize-İyidere, İkizdere ve Kalkandere sel felaketi
1
25
2005
Trabzon-Of Solaklı Havzası sel felaketi,
7
26
2005
Rize-Çamlıhemşin ve Çayeli sel felaketi
4
27
2005
Rize-Taşlıdere, Veliköy su taşkını
7
28
2005
Trabzon-Of -Hayrat heyelanı
1
29
2006
Artvin-Arhavi heyelanı
1
30
2006
Giresun su taşkını
2
31
2006
Rize-Güneysu Başköy heyelanı
3
32
2009
Rize-Kalkandere heyelanı
1
33
2009
Artvin-Şavşat su taşkını
5
34
2009
Artvin-Borçka seli
5
35
2010
Rize-Kalkandere seli
1
36
2010
Rize-Gündoğdu sel ve heyelanları
12
37
2010
Giresun Dereli-Yağlıdere sel ve heyelanı
3
38
2011
Trabzon- Sürmene heyelanı
1
39
2012
Samsun sel ve heyelanları
13
40
2015
Artvin-Hopa sel ve heyelanları
9
TOPLAM
627
GÖÇLER
Meydana gelen sel ve heyelanlara bağlı olarak Vadiden Demirözü- Bayburt, Maçka- Trabzon, Çayırlı, Tercan- Erzincan, Özalp-Van, Kırıkhan-Hatay, Gökçeada- Çanakkale, Gazimağosa-Kıbrıs´a toplu göçler ve yerleştirmeler olmuştur. Ayrıca 1970´lerden itibaren de geçim ve iş sebebiyle yöreden dışa doğru münferit haneler göç etmiştir.
1970 yılında Çaykara´da (Dernekpazarı dahil) nüfus 42.138 iken bu sayı 2014´te iki ilçede 13.854 +3.803 = 17.657´y e düşmüştür. 1970-2014 arasında 44 yılda Çaykara nüfusu yarısından (0,42) daha aşağıya inmiştir.
Öte yandan Türkiye´nin nüfusu 1970´de 35.605.176 iken 2014´te 77.695.904 olmuştur. 1970-2014 arasında Türkiye nüfusu 2,18 katına çıkmıştır (Tablo 2).
Türkiye´deki artış hızı esas alınırsa 2014 yılında Çaykara ve Dernek Pazarı nüfusu 91.952 olması gerekir. Oysa söz konusu olan 17.657 kişilik nüfus, olması gerekenin beşte birine (5,2) düşmüştür.
Tablo- 2 Çaykara ve Türkiye nüfuslarının yıllara göre değişimi
Yerleşim Birimi
1970 Nüfusu
2014 Nüfusu
Değişim oranı
Çaykara ve Dernekpazarı
42.138
17.657
0,42
Türkiye
35.605.176
77.695.904
2,18
Yöredeki bu nüfus azalışına rağmen bölgeden göç edenler bölge ile bağlarını koparmamışlardır. Çoğu aileler yılda bir defa eski yerleşim yerlerine ziyaret etmekte, hasret gidermekte ve çoğu orada yeni yazlık evler yapmaktadırlar. Çaykara´nın 1962 yılına ait bir fotoğrafı Şekil 3´de görülmektedir.
ÇIĞLAR
Vadide diğer önemli bir tehlike çığdır. Rakımı 1000 metrenin üstündeki ağaçsız yamaçlarda çığ felaketleri yaşanmaktadır. Bu kısımlarda yapılacak tesis ve yapıların yer seçiminde bu hususun dikkate alınması şarttır.
KANALİZASYON VE ARITMA TESİSLERİ
Ev ve işyeri atık sularının etrafa zarara vermemesi ve Solaklı Çayı´na akmaması için Solaklı Vadisindeki yerleşimlerde kanalizasyon ve arıtma tesislerinin acil olarak yapılması gerekmektedir. Buradaki yerleşim yerlerinde nüfus az olduğu için maliyeti yüksek olmayan paket arıtma sistemleri uygulanabilir. Solaklı Çayı temiz olursa, güzel olur; gençler içinde yüzebilir ve su sporları yapabilirler. Bu konuda Trabzon Büyük Şehir Belediyesi projelerin acil olarak hazırlanıp uygulanmasından sorumludur.
HİJYEN ŞARTLARI, UMUMİ TUVALETLER VE FİYATLAR
Solaklı Vadisindeki hijyen şartları sürekli denetlenmelidir. Modern umumi tuvaletler yapılıp çok düzgün, sürekli ve temiz bir şekilde işletilmeli ve denetlenmelidir. Bu konuda mahalli idarelere büyük sorumluluklar düşmektedir.
Sosyal ve turistik tesisler ile mutfakların hijyen durumu da yetkililerce sık sık denetlenmelidir. Ayrıca bu denetimlerle birlikte fiyatların denetimi de tesislerin ve turizmin sürdürülebilirliği açısından büyük öneme sahiptir.
DİNLENME ALANLARI