YA HEP YA HİÇ: ALEMDAR MUSTAFA PAŞA
Bugün ki biyografimizde size, hikayesi 18. Yüzyıl Osmanlısında Yeniçeri Ocağında başlayıp daha sonra padişahı hal'edip şehzadeyi tahta çıkaracak güce ulaşan, konağında yeniçeriler tarafından sıkıştırıldığında cephaneliğini patlatarak, yeniçerilerle birlikte kendini de öldürebilecek kadar gözü kara bir paşa olan Alemdar Mustafa'nın hayatından kısa kesitleri sunacağız.
Yazı Metni:
Günümüzde Ukrayna sınırları içerisinde yer alan küçük bir şehir olan Hotin’ de doğar Alemdar Mustafa Paşa. Babası Rusçuk Yeniçerilerinden Hacı Hasan Ağa’ dır. Yeniçeri Ocağında bir süre görev alır ve daha sonra yörenin önde gelen ayanlarından Tirsinikli İsmail Ağa’nın yanında çalışmaya başlar.
Tirsinikli İsmail Ağa Kimdir?
Tirsinikli İsmail Ağa ise gençliğinde sakalık yapan, dönemin şartlarını lehine kullanarak Rusçuk Ayanlığına kadar yükselen bir devlet adamıdır. Tirsinikli döneminde merkezi idare Rumeli’deki otoritesini, ayanları birbirine kırdırıp devlete karşı güçlenmelerini engelleyerek sağlıyordu. Bu minvalde, asi ayan Pazdavanoğlu Osman’ın aleyhine alınan önlemlere katılan Tirsinikli göze girer, başarılarını lehine kullanmaya başlar ve güçlenir. Güçlenir de kibre kapılınılmaz mı?.. 1806 yılında haziran ayında başında olduğu ayanlarla birlikte Edirne’ye yürür ve merkez ordusu ile çatışmaya girer. III. Selim’in devleti toparlamak ve düzene koymak için yaptığı reform hareketlerini engellemeyi amaçlayan bu müdahale başarılı olur ve merkezi otorite geri adım atmak zorunda kalır. Fakat Tirsinikli İsmail Ağa bu olaydan kısa süre sonra emrindeki adamlardan biri tarafından öldürülür. Bir başka rivayete göre ise bir tertip sonucu öldürtülür.
Peki ya Alemdar Mustafa Paşa?
Alemdar Mustafa Paşa’nın durumu da çok farklı değildir. Tirsinikli İsmail Ağa’nın yanında kabiliyeti ve zekası sayesinde kısa sürede yükselmiştir.
Rumeli ayanlarından asi Pazvandoğluna karşı verilen başarılı mücadeleden ötürü çeşitli rütbeler alır.Bu durum onu Hezargrad ayanlığına kadar yükseltir.
Tirsinikli İsmail Ağa’nın ölümüyle birlikte en sadık adamlarından olan Alemdar Mustafa Paşa Rusçuk’a gelerek ayanlar arasındaki kargaşayı kontrol altına alır, devletin desteği ve ayanların ittifakıyla kısa sürede ayanlar ayanı olur.
Daha önce zekası, cesur ve hamiyetli olması gibi özelliklerinden dolayı Alemdar (Bayraktar) ünvanını almış olsa da bir anda bu kadar geniş bir alana hükmetmesini merkezi otorite hoş karşılamaz. Fakat payitaht, bir süre sonra hakimiyetini tanımak zorunda kalır.
Aynı zamanlarda başlayan Osmanlı-Rus savaşında kendisinden faydalanmak isteyen III. Selim Paşa’ ya vezirlik rütbesi verir.
Osmanlı-Rus savaşı devam ederken Yeniçeri Ocağında asker olan Kastamonulu Kabakçı Mustafa önderliğinde III. Selim’ e karşı Kabakçı Mustafa isyanı başlar ve başarılı olur.
İsyan İsyan… Neden? Bir çok nedeni olduğu düşünülen bu isyanın sebeplerinden biri Nizam-ı Cedid reformları ve ordusudur ne yazık ki… III. Selim tahtan indirilerek yerine IV. Mustafa getirilir. İsyanla birlikte Nizam-ı Cedid adı altında yapılan tüm yeniliklere de son verilmiş olur.
Bir grup III. Selim taraftarı (Rusçuk Ayanları) tarafından ikna edilen Alemdar Mustafa Paşa emrinde bulunan askerlerle yola çıkar. Henüz yolda iken kendisine bağlı olan Pınarhisar Ayanı Ali Ağa’yı boğazda Rumeli Feneri’ ne yollar ve Boğaz Nazırı olarak atanan Kabakçı Mustafa’yı öldürtür. Çünkü Alemdar Mustafa Paşa III. Selim’i tekrar tahta çıkarmak istemektedir.
İstanbul’ da IV. Mustafa tarafından karşılanan Alemdar Paşa huzura kabul edilir. Aklında tekrar III. Selim’i tahta çıkarmak olan Alemdar Paşa, III. Selimi tahttan indiren ulema ve askerleri cezalandırır ve ekibi ile aldığı tedbirlerle şehri de huzura kavuşturur.
IV. Mustafa’nın tekrar Rusçuk’a dönmesini istediği Alemdar Paşa padişaha karşı gelir ve bir süre sonra askerleriyle topkapı sarayına yürür. Bunun üzerine IV. Mustafa saray kapılarını kapattırır ve kafeste kilitli olan iki taht varisinin (III. Selim ve II. Mahmut) ölüm emrini verir. Verir vermesine de her şey istediği gibi olmaz. II. Mahmut kaçarak kurtulur, III. Selim ise katledilir.
Saraya giren Alemdar Paşa arz odasına gelir ve III. Selim’in cansız bedeni ile karşılaşır. Bazı kaynaklarda bir süre ağladığı ve intikam yeminleri ettiği söylenir.
Akabinde Alemdar Paşa IV. Mustafa'yı tahttan indirir ve II. Mahmut'u tahta çıkartır.
II. Mahmut’un sadrazam olarak atadığı Alemdar Paşa ilk iş olarak III. Selimin katillerini yakalayarak cezalarını keser.
İstanbul’da her şeye hakim görünen Alemdar Paşa ve Yaranlar ekibi gaflet göstererek tedbirleri elden bırakırlar. 15 Kasım 1808 gecesi başlayan ayaklanmada Alemdar Paşa Babıali’ de bulunan konağında yeniçeri askerleri tarafından sıkıştırılır.
Saray’dan yardım bekler fakat yardım gelmez, bir diğer rivayete göre gelemez. Çünkü Saray’ın da korunması gerekmektedir.
Alemdar Paşa’nın askerleriyle çatışan yeniçeriler konağa girmek üzereyken cephaneliği ateşe verdiği düşünülür. Meydana gelen patlamada Alemdar Paşa ile birlikte yaklaşık bin yeniçerinin can verdiği söylenir. Daha sonra bulunan Alemdar Paşa’ nın cenazesi Yeniçeriler tarafından Yedikule zindanlarına atılır. Bu ayaklanma tarihe Alemdar Vakası olarak geçer.
II. Meşrutiyetin ilanından sonra naaşı Gülhane Parkın Soğukçeşme girişinde bulunan Zeynep Sultan Camii’nin haziresine gömülür. Külliyenin sıbyan mektebinin kapısına işlenen ayette geçtiği gibi: “Engin merhamet sahibi rabden gelen söz şu olacak: ‘Selâm size!’” Yâsîn Sûresi (58)
YAZAN -MURAT DERVİŞOĞLU / MERVE NUR MEMİŞ
Kaynakça:
https://islamansiklopedisi.org.tr/alemdar-mustafa-pasa
https://tr.wikipedia.org/wiki/Alemdar_Mustafa_Pa%C5%9Fa,
https://islamansiklopedisi.org.tr/tirsiniklioglu-ismail-aga
https://islamansiklopedisi.org.tr/selim-iii