İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Hidrolik Ana Bilim Dalı Başkanı Çaykaralı hemşerimiz Prof. Dr. Necati Ağıralioğlu “Solaklı Vadisi” adlı araştırma makalesini siz değerli okurlarımızla paylaşıyoruz. 

GİRİŞ

767 kilometre kare alanlı Solaklı Vadisi dereleri, gölleri, ormanları, yaylaları ve dağları ile dünyanın dikkatini çeken güzelliklere sahiptir. Son on - on beş yılda Solaklı Vadisi Türkiye´nin vitrinlerinden biri haline gelmiştir. Bu vitrinin mevcut durumu ve öncelikli ihtiyaçları hakkında bu yazı hazırlanmıştır.

İnsanlar,  mahallelerini veya şehirlerini suyun zararlarından korumakta ve su ile güzelleştirmektedirler. Mekânlarını geliştirmek için yerleşim yerlerinin içinden veya yanından geçen akarsuları bir nimet olarak görür ve değerlendirirler.  Hatta yakınlarında akarsu veya göl yoksa, kanallar, yapay göller, şelaleler ve fıskiyeler planlayarak bunu gerçekleştirmektedirler. İnsanlar suyun göze güzel görünen görüntüsünü, kulağa hoş gelen sesini, insanı dinlendiren erişimini insanlara sağlamaya çalışmaktadırlar.

Şekil-1´de Paris´te Sen Nehrinde gezi turu düzenleyen bir tekne görülmektedir. Bu nehir, Paris´in güzelliğine katkı sağlamakta ve Fransa´nın yılda 81 milyon turist çekerek dünyada birinci olmasında önemli payı bulunmaktadır.Şekil-1 Paris´te Sen (Seine) Nehrinde gezi turu düzenleyen bir tekne (5 Ekim 1915) 

YERLEŞİMLER

Solaklı Vadisinde Solaklı Çayı kenarında Of´tan başlayarak sıra ile Kiraz, Cumapazarı, Taşhan, Dernekpazarı, Çaykara, Taşkıran ve Uzungöl olmak üzere nüfusu fazla olmayan yerleşimler vardır. Ayrıca çayın her iki tarafındaki yamaçların üst kısımlarında 50´den fazla mahalle (köy)  bulunmaktadır. Bu vadideki ve özellikle vadi tabanındaki yerleşim yerlerinde suyun zararlarını azaltmak ve insanların su nimetinden faydalanmasını sağlamak için mevcut olanlara ek olarak yeni bazı çalışmalar yapılması ve tedbirler alınması acil ve önemlidir.

Vadi içindeki yerleşimlerde çirkin yapılar ve yapılaşmalar dikkati çekmektedir. Vadi içinde ve özellikle köylerde, hatta 2000 metre yüksekliklerdeki yaylalarda bile 6-7 katlı beton binalar yapılarak vadinin ve mahallelerin güzellikleri bozulmaktadır. Bu çirkin, çevresi ile uyumsuz ve sağlıksız yapılar için artık gerekli tedbirlerin alınması şarttır. Yoksa pek çok şehrimizde olduğu gibi insanlar beton yığınları içinde, rutubetli bir ortamda yaşamaya mahkûm edilmiş olacaktır.

Şekil-2´de 1908 yılında yapılmış, güzelliği ile görenlerin dikkatini çeken, benim de içinde doğup büyüdüğüm, yöre mimarisinin özelliklerini taşıyan bir evin fotoğrafı görülmektedir.Şekil-2 1908 yılında yapılmış, yöre mimarisinin özelliklerini taşıyan bir ev (9 Ekim 2015)

SELLER

Solaklı Vadisinde en büyük tehlike seldir. Vadide yamaçların eğimi dik, toprakları killi ve yağışları şiddetli olduğu için sık sık seller meydana gelmektedir. Bu sellere bağlı olarak özellikle kuzey ve kuzeye yakın yönlere bakan yamaçlarda toprak kaymalarına (heyelan) sık rastlanır. Sel ve torak kaymalarını topografya, jeoloji ve iklim kadar insan faaliyetleri de tetiklemektedir. Bunların içinde kontrol edilebilir olan insan faktörleri şunlardır:

1.Ağaç kesmek

2.Yamaç topuğunu kazmak,

3.Yamaç üstüne ağırlık yüklemek,

4.Arazi kullanımı (Binalar, yollar yapmak),

5.Su yönetimi (Tarlalarda kehrizler açmamak),

6.Maden ocakları,

7.Taş ocakları,

8.Tesislerden binalardan su kaçakları,

9.Ağaçsızlandırma.

Heyelan sebepleri arasında pek çok insan faaliyetinin olduğu anlaşılmaktadır.

Doğu Karadeniz Bölgesinde 1929 yılından 2015´in Ağustos´una kadar geçen 86 yıllık süre içerisinde meydana gelen 40 farklı sel ve heyelan olayında toplam 627 kişi öldü, 19 kişi kayboldu.

Söz konusu olaylarda meydana gelen maddi hasarın ise günümüz rakamları ile milyarlarca lirayı bulduğu ifade edilirken; edinilen bilgilere göre, aradan geçen yaklaşık 86 yıllık süreçte Doğu Karadeniz Bölgesinde meydana gelen olaylar ve ölü sayıları Tablo 1´de verilmiştir.

 1929-1959 arasında 30 yıl tabloda hiç ölümlü felaket görülmemesi, belki ölümlü felaketlerin basına yansımamasından kaynaklanmış olabilir. Tablonun verilerine göre başlangıçtan itibaren 70 yıl içerisinde 21 olay olmuşken son 16 yılda 19 olay meydana gelmiştir. Kısaca ölümlü felaket sayılarında bir azalma meydana gelmemiştir.

 Tablo-1 Doğu Karadeniz´de 1929-2015 yılları arasında meydana gelen seller ve heyelanlar ile ölü sayıları

Sıra No

Yıl

Olay Yeri

Ölü sayısı

1

1929

Trabzon- Of sel ve heyelan felaketi

146

2

1959

Tirebolu, Görele, Trabzon ve Rize su taşkınları

13

3

1963

Trabzon-Of su taşkını

3

4

1963

Trabzon-Akçaabat su taşkını

2

5

1965

Giresun, Trabzon su taşkınları

2

6

1973

Rize, İyidere ve Hemşin su taşkınları

4

7

1973

Rize-Güneysu, Kalkandere ve Pazarköy heyelanları 

4

8

1974

Gümüşhane ve Harşit selleri

3

9

1977

Rize-Pazar ve Hemşin Deresi sel

6

10

1981

Rize-Pazar sel felaketi

27

11

1982

-Rize-İkizdere heyelan

8

12

1983

Rize-Pazar ve Fındıklı sel ve heyelanlar

27

13

1985

Rize sel felaketi

10

14

1988

Rize, Pazar, Ardeşen ve Fındıklı heyelanlar

3

15

1988

Trabzon-Çatak heyelanı

68

16

1990

Trabzon-Değirmendere, Akçaabat ve Söğütlü sel felaketi

57

17

1990

Rize-Çamlıhemşin heyelanı

51

18

1995

Rize-Güneysu, Ardeşen ve Pazar sel ve heyelanları

9

19

1996

Trabzon- Of taşkını

9

20

1997

Giresun su taşkınları

5

21

1998

Trabzon-Sürmene ve Beşköy sel ve heyelanları

50

22

2001

Rize-Taşlıdere ve Güneysu sel ve heyelan

10

23

2002

Rize-Taşlıdere, Güneysu ve Çayeli sel ve heyelan

34

24

2005

Rize-İyidere, İkizdere ve Kalkandere sel felaketi

1

25

2005

Trabzon-Of Solaklı Havzası sel felaketi,

7

26

2005

Rize-Çamlıhemşin ve Çayeli sel felaketi

4

27

2005

Rize-Taşlıdere, Veliköy su taşkını

7

28

2005

Trabzon-Of -Hayrat heyelanı

1

29

2006

Artvin-Arhavi heyelanı

1

30

2006

Giresun su taşkını

2

31

2006

Rize-Güneysu Başköy heyelanı

3

32

2009

Rize-Kalkandere heyelanı

1

33

2009

Artvin-Şavşat su taşkını 

5

34

2009

Artvin-Borçka seli

5

35

2010

Rize-Kalkandere seli

1

36

2010

Rize-Gündoğdu sel ve heyelanları

12

37

2010

Giresun Dereli-Yağlıdere sel ve heyelanı

3

38

2011

Trabzon- Sürmene heyelanı

1

39

2012

Samsun sel ve heyelanları 

13

40

2015

Artvin-Hopa sel ve heyelanları

9

TOPLAM

627

 GÖÇLER 

Meydana gelen sel ve heyelanlara bağlı olarak Vadiden Demirözü- Bayburt, Maçka- Trabzon, Çayırlı, Tercan- Erzincan, Özalp-Van, Kırıkhan-Hatay, Gökçeada- Çanakkale, Gazimağosa-Kıbrıs´a toplu göçler ve yerleştirmeler olmuştur. Ayrıca 1970´lerden itibaren de geçim ve iş sebebiyle yöreden dışa doğru münferit haneler göç etmiştir.

1970 yılında Çaykara´da (Dernekpazarı dahil) nüfus 42.138 iken bu sayı 2014´te iki ilçede 13.854 +3.803 = 17.657´y e düşmüştür. 1970-2014 arasında 44 yılda Çaykara nüfusu yarısından (0,42) daha aşağıya inmiştir.

Öte yandan Türkiye´nin nüfusu 1970´de 35.605.176 iken 2014´te 77.695.904 olmuştur. 1970-2014 arasında Türkiye nüfusu 2,18 katına çıkmıştır (Tablo 2).

Türkiye´deki artış hızı esas alınırsa 2014 yılında Çaykara ve Dernek Pazarı nüfusu 91.952 olması gerekir. Oysa söz konusu olan 17.657 kişilik nüfus, olması gerekenin beşte birine (5,2) düşmüştür.

Tablo- 2 Çaykara ve Türkiye nüfuslarının yıllara göre değişimi

Yerleşim Birimi

1970 Nüfusu

2014 Nüfusu

Değişim oranı

Çaykara ve Dernekpazarı

42.138

17.657

0,42

Türkiye

35.605.176

77.695.904

2,18

Yöredeki bu nüfus azalışına rağmen bölgeden göç edenler bölge ile bağlarını koparmamışlardır. Çoğu aileler yılda bir defa eski yerleşim yerlerine ziyaret etmekte, hasret gidermekte ve çoğu orada yeni yazlık evler yapmaktadırlar. Çaykara´nın 1962 yılına ait bir fotoğrafı Şekil 3´de görülmektedir.Şekil-3 Çaykara eski fotoğrafı (1962) 

ÇIĞLAR

Vadide diğer önemli bir tehlike çığdır. Rakımı 1000 metrenin üstündeki ağaçsız yamaçlarda çığ felaketleri yaşanmaktadır. Bu kısımlarda yapılacak tesis ve yapıların yer seçiminde bu hususun dikkate alınması şarttır.

KANALİZASYON VE ARITMA TESİSLERİ

Ev ve işyeri atık sularının etrafa zarara vermemesi ve Solaklı Çayı´na akmaması için Solaklı Vadisindeki yerleşimlerde kanalizasyon ve arıtma tesislerinin acil olarak yapılması gerekmektedir. Buradaki yerleşim yerlerinde nüfus az olduğu için maliyeti yüksek olmayan paket arıtma sistemleri uygulanabilir. Solaklı Çayı temiz olursa, güzel olur; gençler içinde yüzebilir ve su sporları yapabilirler. Bu konuda Trabzon Büyük Şehir Belediyesi projelerin acil olarak hazırlanıp uygulanmasından sorumludur. 

HİJYEN ŞARTLARI, UMUMİ TUVALETLER VE FİYATLAR

Solaklı Vadisindeki hijyen şartları sürekli denetlenmelidir. Modern umumi tuvaletler yapılıp çok düzgün, sürekli ve temiz bir şekilde işletilmeli ve denetlenmelidir. Bu konuda mahalli idarelere büyük sorumluluklar düşmektedir.

Sosyal ve turistik tesisler ile mutfakların hijyen durumu da yetkililerce sık sık denetlenmelidir. Ayrıca bu denetimlerle birlikte fiyatların denetimi de tesislerin ve turizmin sürdürülebilirliği açısından büyük öneme sahiptir.

DİNLENME ALANLARI